Page 38 - LabMedya - 23

38 www.facebook.com/labmedya Yaşam Öyküsü

Kimyanın kurucusu

Antoine Laurent Lavoisier

Lavoisier kimya çalışmalarına başladığında Avrupa'da kimya konusu ilim kabul edilmiyordu. Lavoisier
Avrupa'da kimya ilminin mimarı oldu. Kimyayı ilmi bir temele oturttu. Lavoisier, yanma olayında
oksijenin rolü ile ilgili çalışmaları ile tanınmıştır. Maddenin Korunumu Kanunu'nun sahibi olan
Lavoisier eski flogiston fikrini kaldırarak, modern kimyanın temelini atmıştır.

ntoine-Laurent Lavoisier Parisli zengin bu kurama ters düşen kimi gözlemler de gazın birleşmesiyle oluştuğuna ilişkin, Caven-
Abir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. yok değildi. Bunlardan biri yanma için ha- dish deney sonuçlarını da açıklayınca, bilim
Daha küçük yaşta annesini yitiren Lavoisi- vanın gerekliliğiydi. Bir diğeri, kurşun gibi çevrelerinin dikkatini çekmede gecikmez.
er, babasının yakın ilgi ve bakımıyla büyür; madenlerin, erime derecesinde ısıtıldığında, Cavendish deneylerinde, asitlerin metal
başlangıçta belki de onun etkisiyle, hukuk- yüzeylerinde oluşan "calx"ın, madenin eksi- üzerindeki etkisinden "yanıcı" dediği bir gaz
çu olmaya yönelir. Ancak bu arada uyanan len bölümünden daha ağır olmasıydı. As- elde etmiş, bunu flogiston sanmıştı. An-
deneysel bilim merakı, çok geçmeden bir lında yanma olayını açıklamadaki güçlüğün cak Priestley'in bir deneyi onu bu yanlış
tutkuya dönüşür. Yirmi bir yaşına yeni bas- bir nedeni gazlara ilişkin bilgi eksikliğiydi. yorumdan kurtarır. Priestley, hidrojen ve
tığında, Paris'in sokaklarını aydınlatma pro- 1756'da İskoç kimyageri Joseph Black oksijen karışımı bir gazı elektrik kıvılcı-
je yarışmasında birinciliği alır, Fransız Bilim "sabit gaz" dediği karbondioksiti buluncaya mıyla patlattığında bir miktar çiyin oluş-
Akademisi'nce altın madalya ile ödüllendi- dek bilinen tek gaz hava idi. İngiliz kimya tuğunu görmüştü. Aynı deneyi tekrarlayan
rilir. 25 yaşına geldiğinde, özellikle kimya bilgini Joseph Priestley daha sonra deney- Cavendish daha ileri giderek patlamada
alanındaki çalışmaları göz önüne alınarak sel olarak 10 kadar yeni gaz keşfeder. Bun- "yanıcı" gazın tümünün, normal havanın ise
Akademi'ye üye seçilir. Bu arada hükümetin lardan biri onun "yetkin gaz" dediği, ileride beşte birinin tüketildiğini, öylece oluşan çi-
özel bir komisyonunda görevlendirilen genç Lavoisier'nin "oksijen" adını verdiği gazdır. yin ise arı su olduğunu saptar.
bilim adamı, metrik sistemin oluşturulması, Priestley, oksijeni bulmasına karşın flogis- Flogiston teorisi yıkılmıştı artık. Yeni teori-
Fransa'nın jeolojik haritasının çıkarılması ton kuramından kopamaz. Üstün bir de- nin benimsenmesi, kimi bağnaz çevrelerin
gibi etkinliklerden tarımda verimin yüksel- neyci olan bu İngiliz bilim adamı, kuramsal direnmesine karşın, uzun sürmez. Kim-
tilmesine uzanan pek çok uygulamalı bilim yönden rakibi Lavoisier ile boy ölçüşecek yada geciken atılım, sonunda gerçekleş-
çalışmalarını düzenler. Ayrıca o sırada bir yeterlikte değildi. Lavoisier yanma olayı ile miş olur. Lavoisier, ulaştığı sonucu Bilim
tür abluka altında olan ülkesinin savunma 1770'lerin başında ilgilenmeye başlamıştı. Akademisi'ne bir bildiriyle sunar; ne var
ihtiyacı barutun üretim sorumluluğunu üst- Kapalı bir kapta fosfor yakınca gazın ağır- ki, tek kelimeyle de olsa Priestley, Ca-
lenir. Genç bilim adamı bu kadarla da yetin- lığının değişmediğini, oysa kabı açtığında vendish, vb. deneycilerin katkılarından
mez; ilerde yaşamını yitirmesine yol açan havanın içeri girmesiyle birlikte gazın ağır- söz etmez. Lavoisier'in aslında ne yeni
bir işe, ülkenin bozuk vergi sistemini düzelt- lığının az da olsa arttığını saptamıştı. Bu kimyasal bir nesne, ne de yeni kimya-
me işine el atar. Ama tüm bu uğraşlarına gözlemin yürürlükteki kurama uymadığı sal bir olgu keşfettiği söylenebilir. Onun
karşın Lavoisier, kendisini asıl ilgilendiren belliydi, ama daha doyurucu bir açıklaması amacı yeni ve işler bir sistem kurmaktı.
bilimden kopmamıştır; her fırsatta özel la- da yoktu. 1789'da yayımlanan Traité Élémenta-
boratuvarına çekilip deneylerini sürdürmek- Lavoisier aradığı açıklamanın ipucunu bir- ire de Chimie adlı yapıtı, kendi alanında,
ten geri kalmaz. kaç yıl sonra Priestley'le Paris'te buluştu- Newton'un Principia'sı sayılsa yeridir. Biri
FLOGİSTON DENEYİ ğunda elde eder. Priestley cıva oksit üze- modern fiziğin, diğeri modern kimyanın te- biliriz demiştir ve modern kimyanın temelini
melini atmıştır.
Lavoisier bilim dünyasında en başta yan- rindeki deneylerinden söz ederken bulduğu atmıştır.’’
"yetkin gaz"ın özelliklerini belirtir. Lavoisier
ma olayına ilişkin geliştirdiği yeni kuramıy- yayınlarının hiç birinde Priestley'e hakkı 1794'te solunum üzerinde deneylerini yap-
la ün kazanır. Lavoisier, kimya devrimini olan önceliği tanımaz; sadece bir kez, "Ok- Lavoisier’in sonu acıklı olur: makta olduğu bir sırada, Lavoisier, Devrim
oluşturmada başka önemli çalışmaları da sijeni Priestley'le hemen aynı zamanda keş- 51 yaşında iken, “devrim” Mahkemesi önüne çağrılır. İki suçlamaya
vardır. Ayrıca, deneylerinde, özellikle ölçme fetmiştik," demekle yetinir. adına kafası giyotinle hedef olmuştur:
işleminde gösterdiği olağanüstü duyarlılık, kesilir. Lavoisier, boynunun 1. Devrim karşıtı olarak karalanan aristok-
kendisini izleyen yeni kuşak araştırmacılar Doğrusu, oksijenin keşfinde öncelik Lavoisier'nin vurulmasını beklerken kitap rasiyle ilişkisi;
için özenilen bir örnek olmuştur. Kimya değildi; ama bu gazın gerçek önemini ilk okuyordur. Cellat, onu 2. Vergi toplamada yolsuzluk (Lavoisier
dili; mantıksal düzen ve kuramsal açıkla- kavrayan bilim adamı oydu. Priestley'in topladığı vergilerin küçük bir bölümünü
ma yönlerinden bilimsel kimliğini Lavoisi- deneylerini kendine özgü dikkat ve özenle giyotine götürmek için yanına laboratuvar deneyleri için harcamıştı).
er'e borçludur. Tüm bu çalışmalarında ona tekrarlamaya koyulur. Belli miktarda havaya geldiğinde, Lavoisier, nerede Lavoisier'yi kurtarmak için dostları mah-
yer verilen bir kapta cıva ısıtıldığında, cıva-
büyük desteği eşi sağlar: deney şekillerini nın kırmızı cıva okside dönüşmesiyle ağırlık kaldığını unutmamak için kemeye koşmuştu ama tanık olarak bile
çizer, yabancı dillerden kaynak çeviriler ya- kazandığı, havanın ise aynı ölçüde ağırlık okuduğu kitabın arasına bir dinlenme gereği duyulmamıştı. "Yurttaş
par, makale ve kitaplarını yayıma hazırlar. yitirdiği görülür. Lavoisier deneylerinde bir kitap ayracı koymuştur. Lavoisier'in çalışmalarıyla Fransa'ya onur
Lavoisier araştırmalarına başladığında, adım daha ileri gider: cıvadan ayırdığı cıva sağlayan büyük bir bilgin olduğunda he-
kimyada Antik Yunanlıların maddeye ilişkin oksidi (calx'ı) tarttıktan sonra daha fazla Lavoisier'i unutulmaz yapan bir özelliği de pimiz birleşiyor, bağışlanmasını diliyoruz"
dört element (toprak, su, ateş ve hava) öğ- ısıtır; kora dönüşen kırmızı oksidin giderek nesnelerin kimyasal değişimlerini ölçmede dilekçesiyle başvuran günün seçkin bilim
retisinin yanı sıra yanmaya ilişkin flogiston yok olmaya yüz tuttuğunu, geriye belli sayı- gösterdiği olağanüstü duyarlılıktı. Bu özel- adamlarına, yargıcın verdiği yanıt kesin ve
kuramı geçerliydi. Bilindiği gibi, bir tahta ya da cıva taneciğiyle, solunum ve yanma sü- liği ona "Kütlenin Korunumu Yasası" diye çarpıcıdır: "Cumhuriyet'in bilginlere ihtiya-
da bez parçası yandığında duman ve alev recinde atmosferik havadan daha etkili bir bilinen çok önemli bilimsel bir ilkeyi ortaya cı yoktur!" Galileo yaşamının son on yılını
çıkar, yanan nesne bir miktar kül bırakarak miktar "elastik akıcı" kaldığını saptar. Elastik koyma olanağı sağlar. Lavoisier, kimi kez Engizisyon'un göz hapsinde geçirmişti. Lavo-
yok olur. akıcı Priestley'in "yetkin gaz" dediği şeydi. kendi adıyla da anılan bu ilkeyi şöyle dile isier'in sonu daha acıklı olur: 51 yaşında
Yürürlükteki kurama göre, yanma; yanan Lavoisier üstelik bu artığın ağırlığı ile cıvanın getirmişti: iken, "devrim" adına kafası giyotinle kesilir.
nesnenin flogiston denen, ama ne olduğu ilk aşamadaki ısıtılmasından azalan hava ‘‘Doğanın tüm işleyişlerinde hiçbir şeyin Lavoisier, boynunun vurulmasını beklerken
bilinmeyen, gizemli bir madde çıkarma- ağırlığının da eşit olduğunu belirler. Dahası, yoktan var edilmediği, tüm deneysel dö- kitap okuyordur. Cellat, onu giyotine gö-
sı demekti. Odun kömürü gibi yandığında cıva oksidin ısı altında cıvaya dönüşmesiy- nüşümlerde maddenin miktar olarak aynı türmek için yanına geldiğinde, Lavoisier,
geriye en az kül bırakan nesneler flogiston le kaybettiği ağırlık etkili bölümüyle (yani kaldığı, elementlerin tüm bileşimlerinde ni- nerede kaldığını unutmamak için okuduğu
bakımından en zengin nesnelerdi. Bilim oksijenle) birleşmesiyle gerçekleşmektedir. cel ve nitel özelliklerini koruduğu gerçeğini kitabın arasına bir kitap ayracı koymuştur.
adamlarının çoğunlukla doyurucu bulduğu Başta önemsenmeyen bu kuram, suyun iki tartışılmaz bir aksiyom olarak ortaya süre- Kaynak: Wikipedia’dan yararlanılmıştır.