Page 2 - Labsektör 03
P. 2
Labmedya ekidir
ŞİMŞEK
NASIL OLUŞUR?
Atmosferde elektrik yükünün larda çakan şimşeklerin bulutlardaki bir
birikimi birçok yoldan olur. Bu- yansımasıdır.
lutları oluşturan su damlacıkları
önemli bir elektrik yükü kayna- GÖK GÜRÜLTÜSÜ
ğıdır. Yerçekiminin etkisiyle yere
doğru düşen su damlaları, daha Şimşek çakmasını izleyen gök gürültüsüne
küçük damlalara ayrıldığı zaman elektrik atlamasının izlediği yol boyunca
her damla artı elektrik yüküyle, havanın ansızın ısınması ve genleşmesi
çevresindeki hava da eksi elekt- neden olur; bu hızlı ısınma ve genleşmeyi
rik yüküyle yüklenir. Bir yağmur hızlı bir soğuma ve büzülme izler. Gök
damlası yere doğru düşerken, gürültüsü, gözlemcinin çakan şimşeğe
üzerinde yoğunlaşan nem olan uzaklığına bağlı olarak, ya uzayan bir
nedeniyle büyür; ama çapı 5,5 gürleme ya da keskin, takırtılı bir patlama
milimetreye ulaşır ulaşmaz ikiye sesi biçiminde duyulur. Havanın genleşip
bölünür ve oluşan her iki damla da büzülmesiyle oluşan sesin yeryüzünde ya
artı elektrikle yüklenir. Eğer bu damlalar da bulutlarda yankılanması uzayan bir gür-
yeryüzüne düşerse, Damlaların elekt- leme sesine yol açar. Yankılanarak değişik
rik yüklerinin bir etkisi olmaz; ama eğer uzaklıklardan gözlemciye ulaşan sesler,
yükselen bir hava akımıyla bu damlalar çoğu zaman duyulan uzun gök gürültüleri-
yeniden yükselirse Damlaların büyümesi nin nedenidir.
sürer. Yeterince ağırlaşınca yeniden düş- Ses ışıktan çok daha yavaş yol aldığı için,
Fırtına bulutları söz konusu meye başlayan damlalar yeniden bölünür. çakan şimşeğin görülmesiyle duyulan gök
olduğunda şimşek büyük bir Damlalardaki elektrik yükü her bölünmeyle gürlemesi arasında her zaman bir süre
eşitleyici. Aslında devasa bir biraz daha artar Damlaların bölünmesiyle geçer. Bu süre çakan şimşeğin gözlemciye
ortaya çıkan elektrik yükünün yanı sıra,
uzaklığına göre değişir; şimşek ne kadar
kıvılcım olan şimşek, fırtına bulutun üst bölümlerinde bulunan buz uzaktaysa gök gürlemesinin duyulması
sistemlerinde biriken yük farkını kristalleri de sürtünme sonucu artı elektrik için geçen süre de o kadar uzundur. Ses
yükü kazanarak, eksi elektrik yüklü olan
yaklaşık olarak 1 kilometrelik bir uzaklığı
boşaltıyor. Fakat aynı zamanda havadan ayrılır ve bulutun elektrik yükünü 3 saniyede alır. Buna göre, eğer şimşeğin
görülmesiyle gök gürlemesinin duyulması
atmosfer biliminin en büyük artırır. arasında 9 saniyelik bir zaman geçmiş-
Fırtına bulutlarında yağmur damlalarını ko-
gizemlerinde biri. Bilim insanları layca yükseltebilen çok güçlü hava akım- se, şimşek 3 km uzakta çakmış demektir.
Genellikle 15 kilometrelik bir uzaklık için-
yakın zamanda şimşeğin kül ları vardır. Birbirini izleyen bölünmelerle deki şimşeklerin yol açtığı gök gürültüleri
damlalarda biriken elektrik yükü sonunda
bulutlarında, laboratuvarlarda öylesine büyür ki, havanın yalıtkanlığını duyulabilir.
ve hatta diğer gezegenlerde yener. İşte o zaman elektrik atlaması ger-
çekleşir; şimşek, elektrik akımına direncin
görülen az bilinen akrabalarını en az olduğu yolu izleyen uzun bir kıvılcım BORAN
Şimşek, gök gürültüsü ve sağanak yağ-
incelemeye başladı. biçiminde çakar. Saniyenin onda birinden murla birlikte görülen şiddetli rüzgârlar
daha kısa bir süre içinde gerçekleşen bu
elektrik atlaması çoğu kez zikzaklı bir çizgi olan boranlara tropik bölgelerde çok sık
rastlanır. Sıcak, nemli hava ve dağlar,
biçiminde görünür. Bulutlar arasındaki boran oluşumunu kolaylaştıran bir ortam
elektrik atlamasına şimşek, bir bulutla yer sağlar; Endonezya’nın Cava Adası’nda
arasında gerçekleşen elektrik atlaması- yaklaşık olarak yılın 200 günü boran olur.
na da yıldırım deriz. Bu elektrik atlaması Kutup bölgelerinde boran çok ender ve
sırasında büyük bir ısı oluşur. Yıldırımın yalnız gece görülür.
düştüğü noktada bulunan kayaçlar bu
elektrik boşalımının yol açtığı ısının etki- Boran sırasında bazen erimiş metal ve taş
siyle eriyebilir; yakında bulunan insanlar parçalarının gökten düşerek zarara yol
ölebilir. Ama, çevredeki en yüksek nokta- açtığı sanılır. Ama gerçekte olan, yıldırım
da bulunmadıkça ya da yüksek bir ağacın düştüğü yerdeki bir metal ya da kayacın
altına sığınmadıkça yıldırım düşmesinden oluşan sıcaklıkla erimesidir.
zarar görme tehlikesi çok fazla değildir.
Kapalı alanlarda da yıldırım tehlikesi azdır.
Yazın görülen şimşekler genellikle, uzak-
2
