Page 16 - LabMedya - 81

16 ARAŞTIRMA

ZOMBİ NEDİR teralis sporlarının serbest kalması ve yeni bir karıncaya arıları iyice gelişir ve büyürler döngü de aynı şekilde
sürüp gider.
ulaşmasıyla döngü tekrarlanmaya devam ediyor. Her
ne kadar karıncalar en çok zombileşen kurbanlar olsa
NE DEĞİLDİR? da bahsettiğimiz üzere Ophiocordyceps unilateralis Zombi Salyangozlar
diğer eklem bacaklılar için de bir zombi ustası. Peki
Parazit bir yassı solucan olan Leucochloridium para-
bu mantar birden fazla eklem bacaklıyı etkilerken ka-
asıl konakları olan kuşlara erişmeyi amaçlayan bir yol
rıncalar yalnızca bu mantardan mı etkileniyor derseniz, doxum üreyebilmek ve farklı yerlere ulaşabilmek için
Karınca Zombileştiren Ophiocordyceps unilateralis’ten Salyangoz Zombileştiren cevap hayır. Araştırmalar doğada karıncaları zombi- izliyor. İlk olarak Succinea cinsi olan kara salyangozla-
Leucochioridium paradoxum’a Genel Bir Bakış leştiren birkaç farklı mantar olduğunu göstermiş. Bu rını ara konak olarak kullanıyorlar. Salyangoz bu yassı
mantarların her biri farklı bir karınca türüne özgü etki
solucan ile temasa geçince açık alana ve yükseğe
Derleyen: Ceyda Berceste KARABULUT mekanizması geliştirmiş. Ayrıca mantarlar dışındaki doğru hareket ediyor. Bu olay salyangozların kuşla-
parazitler de karıncaları konak olarak kullanabiliyor. rın görüş alanına girebilmesini sağlıyor. Kısa bir süre
Örneğin bir yuvarlak solucan karıncayı ara konak olarak sonra parazit, salyangozun göz saplarına yerleşiyor.
kullanarak, karıncayı asıl hedefi olan kuşların dikkatini Bu durum salyangozun titreşim hareketi yapmasına ve
çekecek şekilde bir görünüme kavuşturuyor. Böylece yeşil renk almasına neden oluyor. Bu tırtıl görünümlü
kuşlar tarafından yenilen karıncayla kuşların sindirim yapının içerisinde yassı solucanın üremesini sağlayacak
sistemine ulaşıyor yumurtalarını da kuşların sindirim keseler yer alıyor. Salyangozlar bu renk ve hareket
atıklarıyla yayıyor. sayesinde kolayca kuşların dikkatini çekiyorlar. Kuşlar
salyangozları tırtıl sanarak yiyorlar. Böylece Leucochlo-
Zombi Tırtıllar ridium paradoxum asıl hedefi olan kuşların vücuduna
Çin ve yağmur ormanlarında rastlayabileceğiniz bir ulaşmış oluyor. Kuşun sindirim atıkları aracılığıyla da
mantar olan Ophiocordyceps sinensis “tırtıl mantarı” yumurtaları farklı bölgelere dağılıyor ve solucan üremiş
olarak da biliniyor. Kış aylarında larva formunda bulu- oluyor. Daha sonra bu yumurtalar gelişip yeni konaklara
nan canlının dolaşım sistemine giriyor. Mantar çok hızlı ulaşıyorlar ve aynı döngü tekrar gerçekleşiyor.
gelişiyor ve mantarın temas ettiği larva kısa sürede
ölüyor. Yaz aylarında, mantar iyice büyüyor ve ele ge- Genel Bir Bakış
çirdiği canlının vücudundan ince uzantılar çıkarıyor. Bu yazıda söz ettiğimiz hikayeler dışında doğadaki her
Bu gözle görülür mantar uzantıları uzayıp geliştikçe canlının kendi hikayesi var. Şu anda bir yerlerde örüm-
mantar sporları içeren keseler oluşuyor. Ophiocord- cekler parazitik Zatypota tarafından zombileştirilirken
yceps sinesis’in hikayesi sporların salınması ve yeni başka yerlerde çeşitli tırtıllar, balıklar, ağustos böcekleri
tırtıllara ulaşmasıyla sürüp gidiyor. Aynı cins olmalarına ya da fareler her biri başka parazitlerce manipüle edili-
karşın bahsi geçen iki mantar türünden Ophiocordyces yor. Anlaşıldığı üzere doğada farklı canlıları hedef alan
unilateralis eklem bacaklıları erişkin birer canlıyken ve birer kukla haline getiren çok sayıda parazitik canlı
manipüle ederek zombileştirir oysa Ophiocordyceps bulunuyor. Çeşitli mantarlar ve solucanlar bu parazitik
Konumuz zombiler. Mutlaka bir yerlerde duymuş ol- Bu mantar insanları değilse de karıncaları zombileşti- sinesis henüz larva halindeyken canlıları ele geçiriyor. döngüleri gerçekleştirerek türlerinin devamlılıklarını
duğunuz zombiler. Çocukluktan itibaren herkesin bir rebilen bir mantar. Yani günümüzde benimsenen zombi sağlıyorlar. Bahsi geçen kuklacılar henüz bizler için bir
şekilde bildiği kurt adam, vampir, pegasus gibi efsanevi kavramına benzer örnekleri doğada görmek mümkün. Zombi Çekirgeler tehdit oluşturmuyorlar. Okuduğunuz üzere çoğu, belirli
ancak gerçeklikten çok da uzak olmadığı için varlığı Eğer siz de gerçek yaşayan ölülerin hikayelerine ortak Zombi çekirgeleri zombi yapan daha doğrusu intihara türlere etki edecek ve belirli koşullarda yaşamlarını
tartışmaya açık olan destansı yaratıklardan en meş- olmak istiyorsanız devam edelim. İşte karşınızda gerçek sürükleyen canlı, larvaları çekirge ya da cırcır böcek- sürdürebilecek şekilde özelleşmişler. Pekâlâ buradaki
hurudur zombiler. Bazen beyin bazen kan ile beslendik- zombi hikayeleri. lerinin vücudunda gelişebilen parazitik bir kıl kurdu birkaç örnek dışında dışarıda keşfedilmeyi bekleyen
lerini; bazen çok yavaş bazen çok hızlı koştuklarını kimi olan Spinochordodes tellinii’dir. Kıl kurtları nedir diye farklı manipülatif sistemlere sahip parazitler de olabi-
zaman ise güneşe karşı hassasiyetleri olup olmadığını GERÇEK ZOMBİ HİKAYELERİ merak ettiyseniz, akarsularda bulunan ve larvaları lir. Bu yazıda şimdiye dek keşfedilen birkaç döngüyü
senaristlerin hayal gücüne göre izlediğimiz bu zombilere böceklerde asalak olarak yaşayan canlılar. Bu parazit yakından inceledik. Böylece zombi kavramını temsil
benzer zombilerin doğada gerçekten var olduklarını Zombi Karıncalar konak davranışını manipüle ediyor: Büyüdüğü zaman, edebilecek özelleşmiş sistemlerin doğada var olduğunu
biliyor muydunuz? Siz bu satırları okurken Brezilya’nın, Tropikal yağmur ormanlarında yetişen Ophiocordyceps çekirge konağının suya dalmasına ve boğulmasına görmüş olduk. Şahit olduğumuz gerçek zombileştirme
Afrika’nın ya da Tayland’ın tropik ormanlarında bulu- unilateralis, bir mantar türüdür. Bu mantar hamam bö- sebep oluyor. hikayeleri dramatik oldukları kadar etkileyici. Uzaylıla-
nan parazit bir fungus olan Ophiocordyceps unilateralis ceklerinden çekirgelere hatta kelebeklere kadar birçok rın varlığı konusundaki fikirlerinizi bilemiyorum ancak
karıncaları zombiye çeviriyor. Öte yandan ise parazitik farklı eklem bacaklıyı zombileştirmekte usta olmakla Zombi Yengeçler uzaklarda bir yerlerde olsalar da dünyada “zombiler”
yassı kurt olan Leucochloridium paradoxum asıl hedefi bilinir. Özellikle Camponotus leonardi türü karıncaları Midyeye benzememelerine rağmen larva formları midye olduğunu artık hepimiz biliyoruz.
olan kuşlara ulaşabilmek için salyangozları enfekte zombiye çevirerek üreyebilmek için ihtiyaç durduğu sınıfı olan Cirripedia'nın diğer üyeleri gibi olduğu için
ediyor. Zombi kelimesinden ne anladığımızı sorgula- yere erişen bu mantarın sporlarıyla temasa geçen ka- midye olarak tanımlanırlar. Peki Sacculina yengeçleri Kaynaklar:
yacağımız ve doğadaki zombileşme hikayelerinden rıncalar oldukça aykırı davranışlar sergilemeye başlıyor. nasıl manipüle eder? Yengecin vücudunda boğum
bahsedeceğimiz yazımıza geçebiliriz. Yapılan çalışmalar sonucunda mantarın, karıncanın oluşturan Sacculina yengecin içine yerleşir ve kendi Ê https://www.nationalgeographic.com/ani-
merkezi sinir sistemine etki ettiğini ve bir kuklacı misali yavrularını yengecin içerisinde oluşturmaya başlar. mals/article/cordyceps-zombie-fungus-ta-
ZOMBİ NEDİR, NE DEĞİLDİR? kontrol ettiğini gösteriyor. Mantar karıncanın kontrolünü Yengeç arkasında oluşan ve büyüyen yumruyu fark kes-over-ants
ele almış olsa da karıncayı hemen öldürmüyor. Yani eder, ezmeye çalışır. Parazit bu olayı engellemek için Ê https://www.montrealsciencecentre.com/
Doğadaki zombi örnekleri zombi kavramından ne anla- karınca tam olarak bir yaşayan ölü diyebiliriz. Mantar yengecin hormonal sistemine etki eder ve yengecin blog/five-real-life-zombies-found-natu-
dığımıza göre değişiklik gösterebilir. Filmlerden dizile- tarafından ele geçirilen karınca başlangıçta yalnızca ebeveyn gibi hissetmesine neden olur. Parazit yav- re#:~:text=%231%20Zombie%20ants%20
re dış görünüşleri veya ortaya çıkış hikayeleri farklılık kolonideki karıncaların sistematik hareketlerinden farklı rularının kendi yavruları olduğunu düşünen yengeç infected%20by%20the%20cordyceps%20
gösterse de zombi denilince genelde herkesin aklında düzensiz hareketler sergilemeye başlıyor. Bu mantarın larvaları korumaya başlar. Bu hormonal değişikler fungus&text=One%20month%20la-
benzer varlıklar şekillenir. Bu benzer zombi algısının etki ettiği karıncalar tüm bedenlerinde meydana gelen ve parazitin kendi larvalarını korumak için yengeçte ter%2C%20the%20ants,and%20then%20
nasıl doğduğunu merak ediyorsanız hikayemize zombi kas yırtılmaları ve deformasyonlar sonrasında merkezi meydana getirdiği değişiklikler yengecin kısırlaşmasına, wait%E2%80%A6%20to%20die.
sözcüğünü ele alarak başlayalım. Etnik kültürlerine sinir sistemlerine mantarın ulaşmasıyla benliklerini ta- kabuk değiştirme döngülerinin aksamasına ya da di- Ê https://www.salon.com/2022/10/30/zom-
bağlılığını koruyan topluluklarda “ndzumbi”, “zumbi” ve mamen kaybediyorlar. Bilinç dışı hareketleri sonucun- ğer yengeçleri çekmesine engel olur. İlerleyen süreçte bies-in-nature-halloween-science/
“nzambi” kelimeleri, üstün yetenekli varlıkları, ölümden dan koloniden dolayasıyla yuvalarından ayrılan zombi larvalar yengeç tarafından bırakılır ve böylece yengeç Ê https://medium.com/collective-ra-
dönen canlıları ya da cesetleri ifade etmek için kulla- karıncalar ölüm ısırığını gerçekleştirene dek yürümeye kendi yavruları olduğunu sanarken başka yengeçleri ge-a-play-in-five-boops/5-real-li-
nılıyormuş. Benzer sözcükler olsa da kelimenin kökeni devam ediyorlar. Garip davranışların eşlik ettiği bu yü- de manipüle edecek larvaları dünyaya getirir. Sizce fe-examples-of-zombification-in-natu-
henüz kesin olarak belirlenememiş. 1930 ve 1940'larda rüyüşün temel sebebi mantarın üremesi için koşulların de zombileştirme hikayeleri arasında en sıra dışı olan re-939d4b3fd810
insanlar için zombiler, ruhu çalınan ve büyü ile kontrol en iyi olduğu noktaya varmak. Yani mantar istediği yere döngü annelik içgüdüleri manipüle edilen yengeçlerinki Ê https://theboar.org/2022/10/the-real-zom-
edilen köleleştirilmiş varlıklar olarak biliniyormuş. Zombi varabilmek için karıncaları konak olarak kullanıyor. değil mi? bies-of-the-natural-world/
kelimesi nasıl canavar anlamı kazanmış derseniz filmler Mantarın istediği koşullara sahip olan nemli bölgedeki Ê https://www.smithsonianmag.com/scien-
bu kavrama farklı bir boyut katmış. Zamanla zombiler bir yaprağa varıldığı zaman güneş sıcaklığının en çok Zombi Uğur Böcekleri ce-nature/the-scariest-zombies-in-natu-
beyin yiyen canavarlar olarak kalıplaşmışlar. Bu beyin hissedildiği öğle saatlerinde ölüm ısırığı gerçekleşi- Dinocampus coccinellae, uğur böceği ve bazı diğer re-65517629/
yemeyi arzulayan, yavaş hareket eden, ısırarak başka yor. Ophiocordyceps unilateralis, zombi karıncanın çene böceklerin içerisine yerleşen yaban arısı paraziti ola- Ê https://www.cbc.ca/natureofthings/featu-
canlıları da zombileştiren zombiler senaristlerin, yönet- kaslarına etki ediyor ve karıncanın bedeni aracılığıyla rak bilinir. Bu uğur böceği konakçısı yaban arılarının res/photo-gallery-real-zombies
menlerin, yazarların hayal güçlerine göre farklı özellikler yaprağın ana damarını ısırıyor. Mantarın isteğini yerine kozasının korunması ve gelişmesi için uğur böceklerini Ê https://www.science.org/content/article/
kazandılar. Kimisi güneşten saklanırken kimisi en ince getiren karıncanın çenesi kilitleniyor ve o pozisyonda zombileştirmesi şu şekilde meydana gelir. Dişi yaban wasp-virus-turns-ladybugs-zombie-baby-
sesi bile duyacak kadar gelişmiş kulaklara sahip oldu. ölüyor. Birkaç gün geçtikten sonra karıncanın başından arısı konağın karnına bir yumurta bırakır. Zamanla larva sitters
Günümüzde bu yapımlar zombilerin gerçekçi olması beyninin olduğu noktadan mantar büyümeye başlıyor. yumurtadan çıkar ve uğur böceği felç olana dek onun Ê https://www.naturespot.org.uk/species/
için doğadaki zombilerden faydalanmaya başladılar. Bu Binlerce mantar sporu taşıyan üreme kesesi oluşmaya yağ gövdeleri ve yumurtalıklarıyla beslenir. Hala canlı dinocampus-coccinellae
örneklerden bir tanesi ise Ophiocordyceps unilateralis. başlıyor. Sonrasını zaten biliyoruz Ophiocordyceps unila- olan uğur böceği kozayı diğer canlılardan korur. Yaban