Page 56 - LabMedya - 76

56 GÜVENLİ YAŞAM

DEPREME DAYANIKLI

BİNA OLUR MU? OLUR!

Altuğ Koçer
İnşaat Mühendisi
Türkiye, bulunduğu genç coğrafya ve sahip olduğu iklimsel yapısı nedeniyle doğal
afetlerle sıkça karşı karşıya kalıyor. Bu afetlerden birisi de son zamanlarda kendini
hatırlatan deprem oldu. Peki depremde yıkılmayan binaların sırrı ne?

Türkiye’de Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu cuttu. Bu depremden ders alan Japon- Fuss, “Japonya gibi olmak istiyor muyuz SON ZAMANLARDA GÜNDEMDE
Anadolu Fay Hattı ve Batı Anadolu Fay ya’daki binlerce başka bina, hasarı büyük ve bedelini ödemeye istekli miyiz?” diye OLAN SİSMİK İZOLASYON NEDİR,
Hattı olmak üzere 3 adet fay hattı, yani ölçüde azaltan ve çökmeyi önleyebilen bu soruyor. NASIL ÇALIŞIR?
levhaların kesişme noktası bulunuyor. Bu tarz “şok emici” teknolojilerle donatıldı.
nedenle en tehlikeli deprem ülkelerinden Amerikan sismik mühendisliği yaklaşı-
birisiyiz. Bugün aynı teknolojiyle donatılan binalar mının doğasında bulunan “risk hesapla-
Şili, Çin, İtalya, Meksika, Peru ve Türkiye ması” anlayışı şu şekilde: Pek çok ABD’li
Ê Düşük riskli bölgeler: Sinop, Gire- gibi depreme karşı savunmasız diğer ül- mühendis, bir binanın büyük bir depremle
sun, Trabzon, Rize, Artvin, Kırklare- kelerde de var ama sayısı Japonya’daki yıkılma olasılığının nispeten düşük olduğu
li, Ankara, Antalya, Nevşehir, Niğde, kadar fazla değil. varsayımına göre hareket ediyor. Buna
Mardin, Aksaray, Konya ve Karaman. göre yıkılmadan ve yenisiyle değiştirilme-
İKİ FARKLI YAKLAŞIM: ABD-JAPONYA den önce 50 yıl boyunca kullanılabilecek
Ê Orta derece riskli bölgeler: Tekirdağ, bir bina onlar için yeterli.
İstanbul, Bitlis, Van, Adıyaman, Şır- Depremlerin neden oldukları zarar mik-
nak, Zonguldak, Afyon, Erzurum, tarı, politikacı, mühendis ve işletme JAPONLAR NE YAPIYOR?
Kars, Ardahan, Batman, Iğdır, Ela- yöneticileri tarafından verilen kararlara
zığ, Diyarbakır, Adana, Malatya, Kü- göre şekilleniyor. Dünyanın teknolojik en Japonya’da sık sık meydana gelen deprem Binalar, genellikle yapısal hasara daya-
tahya, Ağrı, Eskişehir, Edirne, Ordu, gelişmiş ülkelerinden ikisi, Japonya ve ve tsunami sebebiyle uzun ömürlü binalar nabilecek ve depremlere karşı ayakta
Samsun, Şanlıurfa, Sivas, Gaziantep, Amerika Birleşik Devletleri aynı soruna inşa etmenin gitgide zorlaştığını fark eden kalacak şekilde tasarlanıyor. Ancak dep-
Gümüşhane, Bayburt, Kayseri, Yoz- sahip; ikisi de “İnsanları ve toplumu dep- Japonlar, 1980li yılların başından itibaren rem ne kadar güçlüyse, bina tepki olarak
gat, Çorum, Ankara’nın Kuzey tarafı, remlerden nasıl koruyabiliriz?” sorusunu en fazla 37-40 yıl dayanım ömürlü binalar o kadar fazla hareket eder. Bir deprem
Konya’nın Batısı, Mersin. soruyor ama ikisi de bu soruya çok farklı inşa etmeyi ve vakti gelince onları yıkıp, sırasında geleneksel binalar (solda) yerle
şekillerde yanıt veriyor. yerlerine yeni binalar inşa etmeyi tercih birlikte sallanır. Bina çok fazla sallanırsa
Ê Yüksek riskli bölgeler: İstanbul’un etmeye başladılar. kolonlar, kirişler, duvarlar ve döşemeler
Anadolu yakası, İzmir, Balıkesir, Ma- hasar görebilir ve bu da binanın işlevsiz
nisa, Muğla, Aydın, Denizli, Isparta, Bu sebeple, Japonya'daki çoğu binaya kalmasına neden olabilir.
Uşak, Bursa, Bilecik Yalova, Sakarya, 37 yıllık bir kullanım ömrü tanımlanmaya
Düzce, Kocaeli, Kırşehir, Bolu, Ka- başlandı. 37 yılını doldurdukları andan Buna karşın sismik izolatörler (sağda) ise
rabük, Kastamonu, Hatay, Bartın, itibaren binaların değerleri sıfır sayıla- bina ile zemin arasındaki amortisörler gi-
Çankırı, Tokat, Amasya, Çanakkale, rak satılmaları önleniyor, sonrasında ise bidir, adeta yapıyı bulunduğu zeminden
Erzincan, Tunceli, Bingöl, Muş, Kilis, yenilerinin inşası için bu binalar yıkılıyor. izole eder ve deprem enerjisinin bir kısmı-
Hakkari, Osmaniye, Kahramanma- nı sönümlerler. Yani bir deprem sırasında
raş, Kırıkkale ve Siirt. Japonya’daki inşaat yönetmeliklerine binanın hareket etme miktarını büyük öl-
göre binalar, üç temel standarttan birine çüde azaltırlar. Sismik izolatör kullanılan
Deprem gerçeği ile yaşamak zorunda ol- uyum sağlamak zorundadır: binalarda, güçlü bir depremde insanların
duğumuz kadar binaların depreme uygun hayatta kalma ve binaların deprem son-
şekilde inşa edilmesi ve güçlendirilmesi Tayşin (Taishin): Kirişler, sütunlar ve du- rasında işlevini sürdürme olasılığı daha
de zaruri. Peki ama ne yapmalı? Önümüz- varlar, sarsıntıya direnç gösterebilecek yüksektir.
de çok güzel bir örnek var: Japonya! minimum kalınlıkta inşa edilmeliler. Tüm
binalar için gereken minimum gereksi- Sonuç olarak bir binayı ve daha önemlisi
7,2 büyüklüğündeki Büyük Hanşin Depre- nimleri kapsamakta. içindeki insanları korumanın gerek eko-
mi, 17 Ocak 1995’te Japonya’nın batısın- nomik gerekse güvenilir sayısız yolu var.
daki yoğun nüfuslu Kansai Bölgesi’ndeki Seyşin (Seishin): Binaların temellerine Bu yöntemlerin hepsi her yapıya aynı şe-
Kobe kentini vurmuştu. Sarsıntı sabah depremin enerjisini emen amortisörler, kilde uygulanamasa dahi günümüzde kar-
5.46’da yaşandı. Endüstriyel liman ken- kauçuk katmanlar yahut sismik izolatör- şılaştığımız hemen her binayı koruyacak
ti ve çevresinde 6.000’den fazla insanın Japonya, hem hükümet yetkileri hem de ler yerleştirilerekten binanın kalanı ze- en az bir sistem mevcut. Yani depreme
canını aldı. Peki ya bu sarsıcı depremden mühendislik kültürü yoluyla, depreme da- minden izole edilmeli. Genellikle yüksek karşı korunmanın önünde ne ekonomik
bazı binalar neden etkilenmedi? “Sismik yanabilen ve hemen sonrasında kullanıl- binalar için önerilir. ne de teknolojik bir engel bulunmuyor.
izolasyon” adı verilen bir mühendislik maya devam edilebilen daha güçlü yapılar Özellikle maliyet açısından kâr marjının
tekniğiyle yapılar kauçuktan yapılmış bir inşa ediyor. ABD ise birçok binanın ağır Menşin (Menshin): Bina kurşun, çelik yanında ciddi anlamda gülünç rakamlar
temelin üzerinde oturduğu için depremin hasar göreceği anlayışıyla minimum ve yahut kauçuk katmanlarla zemine ola- harcanarak binanın depreme dayanıklılığı
şiddetini azaltıyor. daha az koruyucu bir standart belirliyor. bildiğince sağlam oturtulmalı ve hiç sal- onlarca kat arttırılabiliyorken depreme
lanmamalı. Binanın temeli, "Seyşin" kate- dayanıklı bina üretmenin önünde hiçbir
Bu tekniğin daha gelişmiş hali, bugün Ja- ABD’nin yaklaşımı, daha dayanıklı binaları gorisinde olduğu gibi binanın kalanından bahane geçerli değil!
ponya’da yaklaşık 9.000 yapıda kullanılı- bir hükümet emri yerine bireysel bir seçim bağımsız hareket edebilmektedir. Maliyeti
yor. Kobe depremi sırasında bu düzenek, haline getirmek yönünde. Kaliforniya Ya- en yüksek standart olduğu için, genellikle
sadece iki düzineden fazla binada mev- pısal Mühendisler Derneği Başkanı Joyce gökdelenler gibi yapılar için önerilir.

Labmarkershop.com Türkiye’nin En Büyük ONLINE Laboratuvar Alışveriş Sitesi