Page 42 - LabMedya - 44

42 www.labmedya.com

NOBEL TIP

2017 ÖDÜLÜ:

INSAN FIZYOLOJISINI DÜZENLEYEN

BIR SAAT bir proteini kodladığını gösterdi. Daha ayrıştırılması için çalıştı ve bilinmeyen PROTEİNLER ÇEKİRDEĞE NASIL

bir gendeki mutasyonun sineklerdeki
sonra, bu genden kodlanan başka protein
GİRİYOR?
bileşenleri de tespit eden bilim insanları, biyolojik saati bozduğunu gösterdi. Benzer
böylece hücrelerin kendi içinde biyolojik ve öğrencisi bu geni “period” olarak Bu model ne kadar cezbedici olsa da
saati nasıl işlettiğini açığa çıkardı. adlandırdı, fakat bu genin biyolojik saati eksik kalan bazı parçalar vardı. Mesela
nasıl etkilediği çözülemedi. periodgenin aktivitesinin durdurulabilmesi
İÇ SAATİMİZ NASIL ÇALIŞIYOR? için, sitoplazmada üretilen PER geninin
PER PROTEİNLERİ 24 SAATLİK genetik materyallerin barındığı çekirdeğe
İç saatimiz fizyolojimizi büyük bir BİR DÖNGÜYLE BİYOLOJİK SAATİ ulaşması gerekiyor. Peki bu nasıl
UZUN YILLARDIR, hassasiyetle günün önemli safhalarına KOORDİNE EDİYOR gerçekleşiyor? Bu soruya da cevap
INSANLAR DA DAHIL göre uyarlar; davranış, hormon seviyeleri, bu yılki Nobel Tıp Ödülü’nün üçüncü
OLMAK ÜZERE CANLI uyku, vücut ısısı ve metabolizma gibi Jeffrey Hall ve Michael Rosbash, “period” sahibinden geliyor.
kritik fonksiyonları düzenler. Dış çevre
ORGANIZMALARIN, ile bu iç biyolojik saat arasında geçici bir genini diğerlerinden izole etmeyi başardı Michael Young 1994’te “timeless”
24 SAATLIK BIR uyumsuzluk doğduğunda, mesela uzak bir ve sonra bu gen tarafından kodlanan adını verdiği ikinci bir gen keşfetti. Bu
GÜNE ADAPTE yere seyahat edip “jet lag” yaşadığımızda “PER” adlı proteini keşfetti. Keşfettikleri “timeless” geni TIM adında bir proteini
OLABILMELERINE sağlığımız olumsuz etkilenir ve yaşam bu protein, gece boyunca periodgeni üretiyordu ki bu protein sirkadiyen
YARDIMCI OLAN tarzımızla iç saatimiz arasında bir tarafından kodlanarak hücrede birikiyor saatte oldukça büyük bir rol oynuyordu.
ve gündüzleri çözünüyordu. Böylece, PER
uyumsuzluk doğacak olursa çeşitli
IÇSEL, BIYOLOJIK BIR hastalıklar için risk oranı artar. proteinlerinin 24 saatlik bir döngüyle Young, bu proteinin PER proteiniyle
bağlantılı çalıştığını, iki proteinin de
SAATIN VAR OLDUĞU biyolojik saati koordine ettiği ortaya hücre çekirdeğine girebilmesini ve period
BILINIYORDU. AMA ÖNCE BİTKİLERİN BİYOLOJİK SAATİ çıkmış oldu. geninin aktivitesinin durdurulmasını
BU IÇSEL SAATIN İNCELENDİ sağladığını gösterdi.
MOLEKÜLER DÜZEYDE Çoğu canlı organizma, çevredeki günlük KENDİ KENDİNİ DÜZENLEYEN BİR
SAAT MEKANİZMASI
NASIL IŞLEDIĞI değişimleri öngörür ve buna uyum sağlar. PROTEİNLERİN SALINIM
ARALIKLARI NASIL DÜZENLENİYOR?
BILINMIYORDU. Gökbilimci Jean Jacques d’Ortous de Sonraki hedef ise, gün içindeki
Mairan, 18. yüzyılda mimosa bitkilerini bu sirkadiyen salınımların nasıl
gözlemlemiş ve yapraklarının gündüz oluşturulduğunun ve devam ettirildiğinin, Michael Young keşfettiği başka bir genle,
güneşe doğru açıldığını ve akşam yani genin ne zaman üretmesi ne zaman “doubletime” ile DBT proteini üretilerek
karanlığında kapandığını keşfetmişti. durması gerektiğini nasıl bildiğinin PER proteininin üretiminin ertelendiğini
Karoliska Enstitüsü Nobel Kurulu, anlaşılmasıydı. Jeffrey Hall ve Michael keşfetti ve böylece 24 saatlik bir döngü
tıp alanındaki 2017 Nobel Tıp Ödülü Bitkinin sürekli karanlıkta kaldığında Rosbash şöyle bir hipotez üretti: PER tam anlamıyla yakalanmış oluyordu.
sahiplerini açıkladı. Bu ödüller, sirkadiyen nasıl davranacağını merak eden Mairan, proteinleri belli bir seviyeye ulaştıklarında
ritmin moleküler çaptaki kontrol güneş ışığına maruz kalmasalar bile period geni aktivitesini durduruyordu, İNSAN FİZYOLOJİSİNİ DÜZENLEYEN
mekanizmalarını keşfeden Jeffrey C. Hall, yaprakların normal günlük alışkanlıklarına yani bir geridönüt sistemi dahilinde kendi BİR SAAT
Michael Rosbash ve Michael W. Young’a devam ettiğini gördü. Bu da bitkilerin sentezini kendi düzenleyerek döngüsel
verildi. kendi biyolojik saatine sahip olduğunu ritmin devamını sağlıyordu. Bilim insanlarına göre, ortaya konulan
açıkça gösteriyordu. Diğer araştırmacılar, çalışmalar biyolojik saatin bizim
Medimagazin’de yer alan haber, yalnızca bitkiler değil, aynı zamanda Bu hipoteze daha detaylı bakacak olursak, fizyolojimizdeki kompleks ve geniş
Nobel Ödüllü bu üç bilim insanının 24 hayvanların ve insanların da fizyolojisini period geni aktif olduğunda mesajcı etkilerini kanıtlıyor. Biyolojik saatlerimiz,
saatlik biyolojik ritmin işleyişini nasıl günlük değişim dalgalanmalarına adapte RNA’ları(mRNA) yani sentezlenecek günün farklı aşamalarına göre vücut içi
aydınlattıklarını anlatıyor. etmeye yardımcı olan bir biyolojik saatin proteinin kimyasal şifresine karşılık gelen döngülerimizi ayarlıyor ve uyku düzeni,
varlığını keşfetti. Ancak sadece iç biyolojik molekülleri üretmesi gerekir. Bu mesajcı beslenme davranışı, hormon salınımı, kan
Buna göre, meyve sineği ya da sirke saatimizin nasıl işlediği gizemli kaldı. RNA’lar, hücrenin sitoplazmasına taşınır basıncı, vücut ısısı gibi birçok faktörü de
sineği olarak adlandırılan sinek türü ve PER proteininin kalıp halinde üretimini düzenlememize yardımcı oluyor.
üzerinde çalışarak normal günlük SAAT GENİNİN AYIRT EDİLMESİ sağlar. PER proteinleri, aynı zamanda
biyolojik ritmi kontrol eden bir geni periodgeninin aktivitesini de kontrol eden Kaynak: NTV
ayrıştırmayı başaran 2017 Nobel Ödüllü Seymour Benzer ve öğrencisi Ronald hücrenin çekirdeğinde birikir. Protein
üç bilim insanı, bu genin gece boyunca Konopka 1970’li yıllarda sirkesineklerinde birikimi artınca çekirdekten period genine
hücrede biriken ve gündüz de çözünen biyolojik saati kontrol eden genlerin üretimi durdurucu bir geridönüt gider.