Page 30 - LabMedya - 43

30 www.labmedya.com

Prof Dr AZİZ EKŞİ
Lefke Avrupa Üniversitesi
Gastronomi Bölümü

TÜRKIYE’DE

GIDA KONTROLÜ YETERLI MI?

sırayı alıyor. Kayıt altına alamıyorsak nasıl mevcut denetim kapasitesinin 2 katından
kontrol edeceğiz? daha fazladır. Bunun yolu da önce denetçi
sayısının 2 katına çıkarılmasından geçiyor.
Kamu kontrolünün en kritik bileşeni gıda Denetçi sayısı gibi, denetçi niteliğinin de
INSANLARIN GIDALARDAN GIDEREK DAHA FAZLA kodeksidir. En kritik faktördür. Gıda kodeksi yeterli olduğu söylenemez. Bu alanda
KUŞKU DUYDUĞU BIR ÇAĞDA YAŞIYORUZ. KUŞKU deyince, gıdaların özelliklerini ve kontrol farklı meslek grupları görev alıyor. Bu
GIDANIN ZARARLI VEYA HILELI OLUP OLMADIĞI sistemini tanımlayan yatay ve dikey doğaldır fakat ortak bir formasyon için 4
ILE ILGILIDIR. GERÇEK DIŞI BILGILER DE BU düzenlemeleri (tüzük, yönetmelik, tebliğ vb) günlük eğitim süresi yeterli değildir. Eğitim
anlıyoruz. Gıda kodeksinin hem uluslararası
KUŞKULARIN TUZU VE BIBERI OLUYOR. düzenlemelere hem de ülke gerçeklerine programında yalnız mevzuata değil gıda
bilimi ve gıda teknolojisi, analiz tekniği,
uygun olması gerekiyor. AB sürecinin itici
Tüketicinin kafasındaki sorular kanıta kontrolünün başarılı olması beklenemez. gücü ile kamunun eli bu açıdan oldukça kemometri vb alanlardaki gelişmelere
dayalı olarak yanıtlanmadığı sürece Kamu kontrolü ile başlayalım. Öncelikle güçlüdür. Ancak güncelleme hızının yeterli ve yeniliklere de yer verilmeli ve sıkı bir
kuşkuların azalması beklenemez. Bu bütün işletmelerin kayıt altına alınması olduğu söylenemez. yetkinlik sınavı uygulanmalıdır.
soruları yanıtlaması gereken ise öncelikle gerekiyor. Türkiye’de kayıtlı gıda işletme Gıdaların bileşen açısından gıda kodeksine
gıda kontrol sistemidir. Ancak bu sanıldığı sayısı; 303.000’i satış yeri, 244.000’i Gıda işletmelerinin (üretim, satış, uygunluğu/aykırılığı laboratuvar analizi
kadar kolay değildir. tüketim yeri ve 83.000’i üretim tesisi tüketim yeri) kontrol sıklığı da oldukça ile belirleniyor. Bu amaçla farklı illerde
olmak üzere 630.000 dolayındadır. önemlidir. Kontrol sıklığının risk analizine 41 kamu gıda kontrol laboratuvarı vardır.
Gıda kontrolü deyince, nedense yalnız Ancak bu sayının gerçek işletme sayısını dayanması gerekiyor. Gerçi her ilin yıllık Laboratuvarların nerdeyse tümünün
kamu kontrolü anlaşılıyor. Gerçi gıda yansıttığı kuşkuludur. Çünkü, “kayıtdışı” kontrol programı hazırlıyor, fakat kontrol akredite olması olumludur. Ancak analiz
kontrolündan öncelikle kamunun ve kamu ve “merdivenaltı” ülkemizde en sık sıklığının bilimsel yaklaşımla belirlendiği kapasitesinin yeterli olduğu söylenemez.
adına Gıda ve Tarım Bakanlığı’nın sorumlu duyulan kavramlardan biridir. Nitekim söylenemez. Çünkü Türkiye’de gıda Ayrıca 93 adet özel gıda kontrol
olduğu doğrudur. Fakat bu konuda her bilimsel bir araştırma , Türkiye’de kaynaklı riskleri bilimsel bir yaklaşımla laboratuvarı bulunuyor. 2015 yılındaki
(1)
şeyin devletten beklenmesi yanlıştır. Gıda kayıtdışı ekonominin %28.7 olduğunu değerlendiren bağımsız bir kurul henüz toplam 540.264 gıda analizinin yaklaşık
yoktur. Risk analizine dayanmadan
kontrolünün; kamu, işletme ve tüketici gösteriyor. Ve bu oranla Türkiye, OECD belirlenen kontrol sıklığının başarısı %30’unun özel laboratuvarlarda yapıldığı
tarafından gerçekleştirilen bir yaklaşımla ülkeleri arasında birinci sırada yer alıyor. tesadüfe bağlıdır. anlaşıyor. Türkiye’de bu kadar özel gıda
irdelenmesi gerekiyor. Eğer işletme Kayıtdışının yaygınlığı açısından %45 oranı kontrol laboratuvarının gerekli olup
ve tüketici kontrolü yetersizse kamu ile konaklama ve gıda hizmetleri ikinci Öte yandan 2016 yılında gerçekleştirilen olmadığı tartışılmalıdır.
İşletme kontrolu açısından iyi tarım(GAP)
kontrol sayısı 735 000’dir . Buna göre ve gıda güvenliği) (HACCP) sistemlerinin
(2)
işletme başına yıllık kontrol sayısı ortalama uygulanması özellikle önemlidir. GAP
1.17’dir. Oysa, en düşük risk grubundaki (iyi tarım uygulaması) birincil üretim/
işletmeler için bile yılda en az 2 kez
denetim uygulanmalıdır. Risk düzeyi tarımsal üretim yerleri için geçerlidir.
açısından gıda işletmelerinin düşükten Ancak tarım işletmelerinin küçüklüğü,
yükseğe doğru satış yeri > tüketim yeri topraklarının parçalı olması ve kooperatif
> üretim tesisi olarak sıralanması yanlış yetersizliği uygulamayı güçleştiriyor.
olmaz. Buna göre yıllık denetim sayısının Öte yandan 5996 yasa; birincil üretim
satış yerleri için en az 2, tüketim yerleri için hariç diğer işletmelerde HACCP sistemi
ortalama 3 ve üretim yerleri için ortalama 4 oluşturulmasını öngörüyor. Ancak özellikle
olarak öngörülebilir. Bu yaklaşıma ve kayıtlı KOBİ’lerde HACCP sisteminin yeterince
işletme sayısına göre Türkiye’de yılda uygulandığı söylenemez.
1.580.000 denetim yapılması gerekirken
gerçekleşen 735.000’dir. Başka bir deyişle, Ve tüketicinin işlevi… Gıda kontrolü
işletme başına yıllık ortalama denetim açısından anahtar niteliğindedir. Satın
sayısının 1.670.000/630 000=2.51 olması almadan önce ambalajı kontrol etmiyorsa,
gerekirken gerçekleşen 1.17’dir. Bu olgu etiketi okumuyorsa, rastladığı aykırılığa
Türkiye’de gıda kontrol sıklığının yeterli tepki vermiyorsa işlevinin yeterince
olmadığını gösteriyor. farkında değil demektir. Türkiye’de
tüketicinin en azından etiket okuma
Gıda kontrolü, gıda denetçisi ile alışkanlığının yeterli olmadığı bir gerçektir.
gerçekleştiriliyor. Kontrolun etkinliği Kısaca; Türkiye’de gıda kodeksi
açısından denetçi sayısı kadar denetçi güncelleme yavaşlığı dışında oldukça
niteliği de önemlidir. Türkiye’de gıda
denetçisi sayısı 6300 dolayındadır . yeterlidir. Ancak gıda kontrolünün; işletme
(2)
Denetim genellikle 2 kişiden oluşan bir kaydı, denetim sıklığı, denetçi sayısı ve
takımla yapıldığına göre 3.150 denetçi niteliği, analiz kapasitesi, kalite sistemleri
takımı söz konusudur. Hafta sonu, yıllık ve tüketici desteği açısından yeterli olduğu
izin ve tatil günü dışında denetçinin söylenemez.
yıllık çalışma süresi 250 gün alınırsa ve
her takımın günde 1 denetim yapacağı (1) Elgin, C. and Oztunalı, O. 2012. Shadow economies
düşünülürse yıllık denetim kapasitesi around the world: Model based estimates. Bogazici
250 x 3.150 = 787.500’dür. Oysa etkili University Working Papers 2012-05.
bir kontrol için yılda yapılması gereken (2) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı.2016 yılı
denetim sayısı 1.670.000’dir ve buna göre faaliyet raporu. https://www.tarim.gov.tr/...