Page 26 - LabMedya - 26

26 YORUM SAYI 26

SERBEST

RADİKALLER VE

YAŞLANMA Yük. Kimyager
Hasan ÖZ

“Neden yaşlanıyoruz?” Sorusu Serbest radikal kavramına bir de kimya
insanlığın uzun süredir kendine penceresinden bakalım: Atomların yapısındaki
elektronlar çekirdek etrafında belirli enerji
sorduğu ve yanıtını aradığı bir seviyelerinde bulunur. Elektronların çekirdek
sorudur. Yaşlanma ile ilgili pek çok etrafında bulunma olasılığının en yüksek
teori bulunmasına rağmen serbest olduğu bölgeye orbital demekteyiz. Orbital
radikallerin meydana getirdiği oksitatif elektronları normal olarak çiftler halinde bulunur.
Serbest radikal, bir veya daha fazla sayıda
stres miktarındaki artışın yaşlanmaya çiftlenmemiş tek elektron içeren bir molekül
neden olduğu teorisi bunlardan biridir. veya atom olarak tanımlanır. Bu eşleşmemiş
elektronlar genelde son derece reaktiftir. Bu
Yaşlılık, bütün canlılarda görülen temel biyolojik nedenle, serbest radikaller organ ve doku
bir süreçtir. Yaşlanma sürecinde metabolizmada zedelenmesi ile sonuçlanan protein, nükleik asit Yaşlanmaya Karşı Antioksidanlar
çok sayıda geri dönüşümsüz değişiklikler ve lipidlerin yapısını bozabilir. Serbest radikaller Antioksidan maddeleri vücuttaki oksidasyonu Yaşlanmaya Karşı Alınabilecek
oluşmaktadır. Bunların en önemlilerinden birisi vücutta hücreleri parçalayıp, hücrelerde büyük önleyici veya yağların otoksidasyonunu Önlemler
de metabolizma sırasında oluşan reaktif oksijen değişikliklere sebep olan, tahrip eden moleküler yavaşlatan maddeler olarak tanımlayabiliriz. Yaşlanma bütün canlılarda görülen temel
ve nitrojen türevlerinin (serbest radikaller) DNA, saldırganlardır. Antioksidanlar serbest radikallerle reaksiyona biyolojik bir süreç olduğundan önüne geçmemiz
RNA, lipitler ve proteinlerde yol açtığı hasar girerek; hücrelere zarar vermelerini önler. Bu imkansızdır. Fakat bazı önlemler alarak bu süreci
ürünlerinin birikmesidir. Yaşla birlikte oksidatif Serbest Radikallerin Oluşumunu özellikleriyle hücrelerin anormalleşme ve sonuç yavaşlatabilir ve geciktirebiliriz.
stres miktarındaki artış; serbest radikal oluşum Neler Tetikler? olarak tümör oluşturma risklerini azalttıkları gibi,
miktarındaki artış, antioksidatif savunmalardaki hücre yıkımını da azalttıkları için, daha sağlıklı Dengeli Beslenme: Yeterli miktarda meyve ve
azalma ve zarara uğramış moleküllerin Serbest radikaller bedenin enerji üretimi gibi ve yaşlılık etkilerinin minimum olduğu bir hayat sebze tüketin. Eğer mümkünse bunları organik
doğal süreçlerinde meydana gelebildiği gibi,
uzaklaştırılması veya tamirindeki azalmalara yaşama şansını yükseltir. Antioksidanlardan seçmeye özen gösterin. Antioksidan gıdalara
bağlıdır. Eğer serbest radikal seviyesi, kirliliğe maruz kalma, ağır metaller, sigara, zengin besin seçimleriyle beslenmemizi diyetinizde mutlaka yer verin. Yağlı, kızarmış
gübre, radyasyon, ilaç kullanımı gibi durumlarda
antioksidan seviyesine göre artar ise serbest da ortaya çıkabilir. Modern yaşamın getirdiği düzenleyerek vücudun serbest radikallere karşı ve işlenmiş besinleri tüketmekten kaçınınız,
radikaller hücrelerde oksidatif hasarlara yol açar savunması arttırılabiliriz. mümkün oldukça azaltınız. Aşırı şeker ve tuz
ve bu duruma oksidatif stres denir. koşullardan kaynaklanan stres düzeyinin Antioksidanlar, enzimatik ve non-enzimatik tüketmeyin. Bunların da rafine edilmeyenlerini
yükselmesi de serbest radikal oluşumunu olarak incelenebilir: Süperoksit dismutaz, tercih ediniz.
arttırmaktadır. Bedenin strese karşı verdiği katalaz, glutatyon peroksidaz, glutatyon Bol su için. Yeşil çay gibi antioksidan
Serbest Radikal Nedir? yanıtın sonucu olarak da çok fazla miktarda redüktaz ve glukoz 6-fosfat dehidrojenaz
Yaşlanma ile serbest radikaller arasında güçlü serbest radikal üretilmektedir. enzimatiklere örnek gösterilebilir. Non-enzimatik içeceklerin tüketimini arttırarak; kahve tüketimini
bir bağ olduğu düşünülmektedir. Serbest olanlar ise; mineral (Se, Zn), vitamin (A, C, K azaltınız.
radikalleri teorisi ilk defa 1954 yılında Denham Serbest Radikallerden Korunmamız ve E), karotenoitler (β-karoten, likopen, lutein, Düzenli bir şekilde spor yapın fakat aşırıya
HARMAN tarafından ortaya atılmıştır. Basit zeaksantin), organosülfür bileşikleri (allium, kaçmayın. Çünkü vücudu aşırı yoran sportif
olarak açıklamaya çalışırsak: Koruyucu veya Mümkün Mü? allil sülfit, indoller), düşük molekül ağırlıklı faaliyetler de serbest radikal oluşumunu
boya ile kaplanmamış bir demir parçasının bir Tüm yaşam tarzımızı değiştirsek bile serbest antioksidanlar, antioksidan ko-faktörler (ko- arttırmaktadır.
süre sonra paslandığını gözlemleriz. Çünkü radikallerden tamamıyla korunmamız enzim Q10) ve polifenoller şeklinde sıralanabilir. Uyku düzeninize dikkat edin. Çünkü yetersiz
demir ile oksijen reaksiyon verir, yani demir imkansızdır. Yani çevresel etkenlerden maruz Gıdalar flavonoidler, polifenoller, flavonlar, ve düzensiz uyku da oksidatif strese yol
oksitlenir, pas oluşur. Serbest radikal teorisine kaldığımız toksinleri, kirleticileri, ağır metalleri antosiyaninler, ellajitanninler, likopenler, açmaktadır.
göre soluduğumuz havadaki oksijen de aynı ve diğer tehlikeli maddeleri tümüyle ortadan resveratrol, kateşin ve epikateşinler, kuersetin, Sigara, alkol ve aşırı ilaç kullanımı azaltın,
etkiyi göstermektedir. Nefes aldığımız havadaki kaldırsak bile, serbest radikallerden tümüyle fisetin, rutin, morin, kaemferol, amigdalin, mümkünse kullanmayın.
oksijen kanın alyuvar hücrelerine bağlanarak; kaçınmamız olanaksızdır. Vücudumuzda hesperidin, narinjin ve narinjenin, viniferin, Yaşadığınız ortama dikkat edin. Evinizi bol
kan ile vücudumuzdaki tüm doku ve hücrelere serbest radikallerle mücadele edebilecek bir triterpenoidler, hidroksisinnamik, benzoik, bol havalandırın. Mümkün olduğunca ekolojik
kadar ulaşır. Hücrelerimizde şeker moleküllerini sistem bulunmaktadır. Bu sayede elektron gallik, sinapik, vanilik, sirinjik, kafeik, ferulik ve yaşayın.
oksitleyerek; enerji açığa çıkmasını sağlar, yüklü kararsız bu moleküller etkisizleştirilerek p- kumarik asit, bazı vitaminler ve/veya vitamin Uzun süre UV ışınlarına maruz kalmaktan
fakat bu esnada bazı oksijen molekülleri bir vücudumuzdan uzaklaştırılmaktadır. ön maddesi olan α-tokoferol, tokotrienol, kaçınınız. Eğer güneş altından uzun süre
elektronlarını kaybeder ve saldırgan oksijen Vücudumuzda serbest radikalleri etkisiz hale karotenoidler, askorbik asit ile mineraller gibi kalacaksanız koruyucu kremler kullanınız. İnsan
moleküllerine dönüşürler. Bu saldırgan getiren pek çok enzim sistemi bulunmaktadır. aynı zamanda antioksidanlardan bir ve/veya cildi uzun süre güneşe maruz kaldığında susuz
oksijenler hücredeki diğer moleküllere saldırarak Glutatyon peroksidaz, katalaz, süperoksit birkaçını içerebilmektedir. kalır, okside olur ve hasara uğrayarak zamanla
onlardan bir elektron koparıp, onları da saldırgan dismutaz bunlardan bazılarıdır. Fakat kırışır, sarkar ve yaşlı bir görünüme sahip olur.
hale getirirler. Zincirleme reaksiyonlar sonucu vücudumuzun bu savunma mekanizması Stresten, aşırı zihinsel faaliyetlerden uzak
bu yapıdaki bu moleküllerin sayısı artar. Bu yetersiz kalır veya biz besinlerle antioksidan durun. Mutlaka belli çalışma sürelerinden sonra
saldırgan molekül yapısına ‘serbest radikaller’ maddeler almazsak vücudumuzdaki serbest Antioksidan İçeren Besinler tatil yapın. Fakat tatiliniz sizi daha da yormasın,
denilmektedir. Bu serbest radikaller öncelikle radikal miktarı artar. Bunun sonucu olarak da • Antosiyaninler: Mürdüm eriği, böğürtlen, bedenen ve zihnen dinlenmenizi sağlasın.
hücre zarına ve hücre çekirdeğindeki DNA’ya serbest radikaller hücrelerimize zarar verirler karadut, kiraz.
saldırıp, yapısını değiştirmeye çalışırlar. ve sonuçta kanser, ateroskleroz, yaşlanmaya • Kateşin: Siyah çay ve yeşil çay. Mutlu ve sağlıklı günler sizlerin olsun…
Bu olay bir nevi vücudun oksitlenmesi yani bağlı oluşan kardiyovasküler hastalıklar ve • Likopen: Domates ve domates ürünlerinde,
paslanmasıdır, dolayısıyla bunun sonucunda merkezi sinir sistemi hastalıkları gibi pek çok pembe greyfurt, karpuz, kayısı. Referanslar
1.Harman, D., Aging: A Theory Based on Free
erken yaşlanma ve çeşitli ciddi hastalıklar hastalık oluşabilmektedir. Hidrojen peroksit, • Beta Karoten: Havuç, kavun, mango. Radical and Radiation Chemistry. J Gerontol. 1956
meydana gelir. lipit peroksitleri, tekli oksijen atomları ve • Resveratrol: Üzüm, yaban mersini, kızılcık. Jul;11(3):298-300.
süperoksitler... vücudumuzdaki radikallerin • C vitamini: Greyfurt, portakal, biber, 2.Igor B. Afanas’ev, Superoxide Ion: Chemistry and
başlıcalarıdır. Serbest radikallerin en zararlısı brokoli, kivi, kuşburnu. Biological Implications, CRC Press, April 23, 1991.
vücudumuzdaki metabolik olaylar sonucu • E vitamini: Badem, ayçiçeği çekirdeği, 3.Sohal RS, Weindruch R., 1996. Oxidative Stress,
oluşan hidrojen peroksit ve yağlı besinlerin buğday tohumu. caloric restriction and aging. Science, 273: 59-63.
4.Z. A. Şekeroğlu ve V. Şekeroğlu, Oksidatif Mitokondrial
yüksek sıcaklıkta pişirilmesi sırasında oluşan • Selenyum: Patates, ayçekirdeği, yumurta. Hasar ve Yaşlanmadaki Önemi, Derleme Dergisi, 2(2):
lipit peroksitlerdir. Serbest radikaller çeşitli • Polifenol: Yeşil çay, ahududu, soya, çilek, 69-74, 2009.
kimyasal reaksiyonlarla DNA’da hasara erik, elma, yaban mersini. 5.Yılmaz İ., Antioksidan İçeren Bazı Gıdalar ve Oksidatif
neden olarak hücre ölümüne neden olurlar. • Glucosinolates: Brokoli, brüksel lahanası, Stres, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 17 (2),
su teresi, karnabahar. 143-153, 2010.
6.Antioksidanlar hakkında detaylı bilgi: http://www.
• Lutein: Brokoli, ıspanak, kara lahana, antioksidan.info
kırmızı üzüm, kivi.