Page 40 - LabMedya - 80

40 YAŞAM

CUMHURİYETİMİZİN

UNUTULMAZ 100'LERİ

Geçtiğimiz yüzyıl boyunca; cumhuriyet tarihine damga- taş Kız Lisesinde öğretmenliğe başlayan Güran, müzik Dilhan Eryurt
sını vuran liderlerin yanı sıra sanatta, bilimde, sporda yaşamı boyunca aralarında liedler, piyano eserleri,
ve daha birçok alanda iz bırakan, kitleleri etkileyen pek çocuk şarkıları ve müzikli piyeslerin de olduğu binden NASA’da görev yapan ilk Türk bilim insanı olan Dilhan
çok önemli figür oraya çıktı. Onların cesareti, vizyonları, fazla esere imza attı. Eryurt 1926 yılında dünyaya geldi. Matematiğe ilgisi çok
kararlılıkları ve yetenekleri bu ülkenin modern bir devlet küçük yaşlarda başladı. 1946 yılında İstanbul Üniversi-
olarak şekillenmesine katkıda bulundu. tesinde Yüksek Matematik ve Astronomi bölümünden
mezun oldu. 1959'da Uluslararası Atom Enerji Ajansının
Gelin Türkiye Cumhuriyeti'nin yüz yıllık yolculuğunda bursuyla Kanada'ya giderek iki yıl çalıştı. Ardından NA-
önemli roller oynamış isimlere ve onların, cumhuriye- SA'ya bağlı Goddard Uzay Araştırma Enstitüsünde görev
tin genç yüzlerine ilham veren hikâyelerine yakından aldı; enstitünün tek kadın astronomu olarak güneşin ve
bakalım. yıldızların evrimi üzerine araştırmalar yaptı. 1961-1973
yılları arasında NASA’da çalıştı. Ardından Türkiye’ye
CUMHURIYET TARIHINDE ILKLERI BAŞARANLAR dönerek Orta Doğu Teknik Üniversitesinde astrofizik ana Bedri Rahmi Eyüpoğlu
bilim dalını kurdu. NASA’da çalıştığı dönemde “Ay’a İniş”
Hem geçmiş kuşaklar hem de bizler Cumhuriyetimizin projesine sunduğu katkılarından ötürü Apollo Ödülü ile Cumhuriyet döneminin farklı disiplinlerde eserler ve-
100 yıllık tarihinde sayısız başarıya ve ilklere tanıklık onurlandırıldı. Yaşamıyla bilim alanında kariyer yapmak ren çok yönlü sanatçılarından birisi olan Bedri Rahmi
ettik. Ancak alanı ne olursa olsun yaptıkları işlerde isteyen çok sayıda kadına ilham olan Dilhan Eryurt 2012 Eyüpoğlu, 1911 yılında Giresun’da dünyaya geldi. İstanbul
“ilk” olmayı başaranlar hiç şüphesiz çok zorlu yollar- Yaşar Erkan yılında hayatını kaybetti. Devlet Güzel Sanatlar Akademisinde başlayıp Paris’te
dan geçtiler, tüm imkânsızlıklara ya da karşılaştıkları sürdürdüğü resim öğreniminin ardından yurda döndü
toplumsal dirence meydan okuyarak kendilerinden Milli güreşçimiz Yaşar Erkan, Türkiye Cumhuriyeti’nin ve yaşamı boyunca akademide ders vermeye devam
sonra gelen nesillerin yolunu açmayı ve ilham vermeyi olimpiyatlarda kazandığı ilk altın madalyanın sahibidir. etti. Bedri Rahmi, halk sanatından ve edebiyatından
başardılar. İlk kadın savaş pilotumuzu, ilk kadın banka 1912 yılında Erzincan’da doğan Erkan, güreşe henüz beslenerek ürettiği eserlerinde Anadolu’nun renklerini,
müdürünü ya da olimpiyatlarda ilk altın madalyamızı küçük yaşta geldiği İstanbul Kumkapı’da başladı. 1933 motiflerini ve kültürünü yansıttı. Duvar resimlerinden
kimin kazandığını merak ediyorsanız aşağıdaki isimlere yılında güreş milli takımına seçildi ve aynı yıl Balkan mozaik panolara, seramikten gravüre kadar pek çok
mutlaka bir göz atın. şampiyonu oldu. Takip eden iki yılda da şampiyonluğu alanda sayısız eser verdi. Aralarında neredeyse he-
elinde tutan Erkan, 1936 yılında Berlin’de düzenlenen pimizin sözlerini ezbere bildiği Karadut ve Sitem gibi
Sabiha Gökçen olimpiyat oyunlarında grekoromen stilde olimpiyat şiirleriyle geniş kitlelere ulaşmayı başardı.
şampiyonluğunu kazandı. Erkan, aktif güreş yaşamını
Türkiye’nin ilk kadın savaş pilotu olan Sabiha Gökçen 1940 yılında kazandığı Balkan şampiyonluğuna kadar
1913 yılında Bursa'da doğdu. Havacılık eğitimlerine 1935 sürdürdü. 1986 yılında vefat edene kadar güreşimize CUMHURIYETIN 100 YILLIK TARIHINDE
yılında Türk Hava Kurumunda başladı. Ardından yüksek çok sayıda yetenek kazandırdı. SANATTA IZ BIRAKANLAR
planörcülük eğitimlerini tamamladı. 1936’da Eskişehir
Askeri Hava Okuluna girdi ve askeri pilot olarak mezun Mustafa Kemal Atatürk'ün, "Sanatsız kalan bir milletin
oldu. Bu başarı hem Türkiye’de hem de dünyada büyük hayat damarlarından biri kopmuş gibidir" sözü, sanatın
yankı uyandırdı. Kariyeri boyunca 8.000 saat civarı uçuş bir milletin ruhunu ve kimliğini ifade etmede ne kadar
gerçekleştirdi ve 32 farklı askerî operasyona katıldı. 1996 kritik bir rol oynadığını vurgular. Kültür ve sanat bir
yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde düzenlenen bir ülkenin gelişmişlik düzeyiyle doğrudan ilgilidir. Bu ne-
törenle “Dünya Tarihine Adını Yazdıran 20 Havacıdan denle yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti sanatın geniş
Biri” seçildi. Gökçen bu ödüle layık görülen ilk ve tek kitlelere ulaşmasını ve genç sanatçılar yetişmesini sağ-
kadın oldu. Sabiha Gökçen 22 Mart 2001 tarihinde hayata layacak bir dizi proje gerçekleştirdi. Yetenekli gençler
gözlerini yumdu. yurt dışında eğitim almaya gönderildi, konservatuvarlar,
sinema ve tiyatro salonları ile müzeler açıldı. “Yurt Ge- Muhsin Ertuğrul
zileri” adı verilen bir program kapsamında, toplumla
sanatçıyı kaynaştırmak ve sanatı Anadolu’ya taşımak Çağdaş tiyatromuzun batılı anlamda kurucusu olarak
Iclal Ersin amacıyla ressamlar farklı illere gönderildi. Bütün bu kabul edilen ve sinema alanında da çok önemli eser-
çalışmalar kısa sürede meyvesini vermeye başladı. ler veren Muhsin Ertuğrul 1892 yılında dünyaya geldi.
Türkiye’de kadın olarak pek çok ilke imza atan İclal Şimdi gelin müzik, resim, heykel, seramik ve tiyatro Tiyatro yolculuğuna oyuncu olarak başladı. Ailesinin
Ersin ekonomist ve bankacıdır. 1915 yılında dünyaya alanlarında Cumhuriyetin ilk yüzyılında yetişmiş ve karşı çıkmasına rağmen Paris’e giderek tiyatro eğitimi
gelen Ersin, 1928 yılında İş Bankasının Adana şubesin- kendilerinden sonra gelen kuşakların önünü açmış aldı. İstanbul’a döndükten sonra oyuncu ve yönetmen
de muhasebeci olarak çalışmaya başladı. Bankacılık sembol isimleri hatırlayalım. olarak çalıştı. Sonrasında İstanbul Şehir Tiyatroları adını
tarihimizin imza yetkisine sahip ilk kadını olan Ersin, alacak olan Darülbedayi’nin kuruluş çalışmalarına des-
Atatürk’ün desteğiyle yurt dışına gönderildi ve Cenev- Cemal Reşit Rey tek oldu. Sinema ile ilgilenmeye başladı ve 1921-1924
re’de iktisat eğitimi aldı. 1941 yılında başka bir ilki daha yılları arasında, Türk Kurtuluş Savaşı’nın ilk belgesel
gerçekleştirdi ve Türkiye’nin ilk kadın ekonomi doktoru Onuncu Yıl Marşı ve Lüküs Hayat Opereti’nin de aralarında filmi kabul edilen “Zafer Yolları” da dahil olmak üzere
Nazife Güran unvanını aldı. İş Bankası bünyesinde sürdürdüğü çeşitli olduğu onlarca esere hayat vermiş olan Cemal Reşit Rey, altı film çekti. Kurduğu tiyatro topluluğunda öğrenciler
görevlerin ardından 1953 yılında bankanın Nişantaşı Türk klasik müzik geleneğinin oluşmasına öncülük etmiş için ilk indirimli bilet uygulamasını başlattı. 1927 yılında
Klasik batı müziği alanında yapıtlar ortaya çıkarmış şubesine müdür olarak atandı ve bu göreve getirilen besteci, piyanist ve orkestra şefidir. Cumhuriyet tarihinin Darülbedayi’nin sanat yönetmeni oldu ve kuruma bir
olan ilk kadın bestecimiz olan Nazife Güran, 1921 yılında ilk Türk kadını oldu. ilk kuşak bestecilerinden biri olarak Ahmet Adnan Saygun, şehir tiyatrosu kimliği kazandırdı. Belediyeye bağlı bir
Viyana’da dünyaya geldi. Müzik çalışmalarına annesi Ulvi Cemal Erkin, Hasan Ferit Alnar ve Necil Kazım Akses tiyatro meslek okulunun kurulmasına öncülük etti. İlk
ile başladı. İstanbul’da tamamladığı lise eğitiminin ile birlikte “Türk Beşleri” arasında yer alır. 1904 yılında düzenli çocuk oyunlarını başlattı. Bu dönemde Tür-
ardından Berlin Hochscule Müzik Akademisinde kom- dünyaya gelen Rey vals türündeki ilk eserini henüz sekiz kiye’nin ilk sesli filmlerini de çekti. 1949 yılında yeni
pozisyon eğitimi aldı. İlk konserini Berlin Radyosunda yaşındayken besteledi. Küçük yaşlarda ortaya çıkan yete- kurulan Devlet Tiyatrolarının genel müdürlüğüne ge-
verdi. Babasının ve eşinin görevleri nedeniyle farklı neği, Paris ve Cenevre’de müzik eğitimi almasının önünü tirildi. Şehir Tiyatroları ve Devlet Tiyatroları arasında
ülkelerde ve farklı şehirlerde sürdürdüğü yaşamında açtı. 1923 yılında Türkiye’ye döndü ve İstanbul Belediye gidip geldiği uzun ve etkileyici bir kariyere imza attı.
müzik eğitiminin hep çok özel bir yeri oldu. Diyarba- Konservatuvarında göreve başlayarak genç Cumhuri- Son olarak 82 yaşındayken atandığı Şehir Tiyatroları
kır’da yaşadığı dönem Diyarbakır Filarmoni Derneğini yetin sanat dünyası içinde yerini aldı. Türk müziğine Genel Sanat Yönetmenliği görevinde semt tiyatrosu,
kurdu. Sonrasında yine Almanya’ya gitti ve öğrenciliğe büyük katkılarda bulunan sanatçının eserleri arasında gezici tiyatro, öğle tiyatrosu gibi farklı uygulamalarla
geri dönerek Köln Müzik Akademisinde müzik eğitimini konçertolar, senfonik şiirler, operetler, marşlar, şarkılar adeta bir tiyatro seferberliği başlattı. Muhsin Ertuğrul
tamamladı. Türkiye’ye geri döndükten sonra Çemberli- ve halk türkülerinin çoksesli uyarlamaları bulunmaktadır. 1970 yılında hayatını kaybetti.