Page 30 - LabMedya - 92

30 ARAŞTIRMA

Köpeklerin düşünceleri sadece farklı detaylar içe-
ren bir karışım içermiyor, aynı zamanda bir benlik
algısıyla örülüyordu.
Kediler ve köpeklerin hatırlama faaliyetini nasıl
yönlendirdikleri bir gizem. Bunu tetiklemek için
ipuçlarına mı ihtiyaç duyuyorlar yoksa bizim gibi
anı koridorlarında gezmeye bir eğilimleri var mı?
Kedilerde ise daha önce beslendikleri kaplara geri
dönüp dönmediklerine yönelik testler, onların anı
hafızası versiyonuna bilimsel destek kazandırmıştı.
“Kedi belleği muhtemelen köpek belleğine çok ben-
ziyor” diyor Miklosi.
Yine de Miklosi ve Delgado, bu tür bir anımsama-
nın kendimizinkinden farklı olabileceğini belirtiyor.
İnsanlar anılarını kendiliğinden gerçekleşen, kendi
kendini yönlendiren şekillerde düşünebiliyorlar: Git-
tiğim ilk konser olan Pink Floyd gösterisini, onu bana
hatırlatacak olan bilet koçanını görmem gerekmeden
hatırlayabiliyorum. Kediler ve köpeklerin hatırlama
faaliyetini nasıl yönlendirdikleri ise bir gizem. Bunu
tetiklemek için ipuçlarına mı ihtiyaç duyuyorlar yoksa
bizim gibi anı koridorlarında gezmeye bir eğilimleri
var mı?

Kıllı arkadaşlarımızın uzaktaki anılarını zihinlerinde
nasıl canlandırdıkları da pek belli değil. Benimkiler
kafamda bir film gibi oynuyor ki bu, modern insanla-
rın görsel odaklı bir tür olmasıyla uyuşan bir durum.
Fakat kediler ve köpekler, özellikle koku olmak üzere
diğer duyulara çok daha fazla bel bağlıyor. Hatırla-
dıkları şeyler görüntüler yerine kokular şeklinde mi
bir araya geliyor? Karanlık bir odada burunlarıyla
birbirine benzeyen nesneleri bulan köpekler ve yıllar-
ca ayrı kaldıktan sonra annelerini kokusuyla tanıyan
yavru kediler üzerinde yapılan iki çalışmada böyle
olduğu ileri sürülüyor. “Hayvanlar eminim ki birden
fazla duyudan çok daha fazla yararlanıyor” diyor
Delgado. Onların anıları koku veya ses olabilir ve ille
de bizim bir olayı zihnimizde tekrar canlandırdığımız
zaman tasvir etme eğilimi sergilediğimiz görüntü-
KEDİLER VE KÖPEKLER ler olmayabilir.” Pearlita ile ilk karşılaşmamı hala
görebiliyorum. O belki de hala kokusunu alabiliyor.

GEÇMİŞLERİNİ HATIRLIYOR OLABİLİR Mİ? Delgado, dil ile ilgili sorular da soruyor. İnsan anıları
görsel güdümlü olmalarına ilaveten, bazı uzmanların
hatırlama kuvveti bakımından çok önemli olduğunu
düşündüğü kelimeler ve karmaşık dilbilgisi ile de
yapılanmış. Ayrıca köpeklerin ve kedilerin insan tarzı
tam gelişmiş dilleri olmasa da sesler, duruşlar, yüz
ifadeleri ve diğer sinyaller yoluyla anlamları aktarıp
temsil edebiliyorlar. Belki de dil olmadan oluşan anı-
Bu soru muhtemelen hayvan bir arkadaşı olan ne- hatırlama kabiliyeti sergilediğini ve uyudukları zaman; daha da lar sadece farklıdır ve daha zayıf değildir. Hatta daha
Kedilerin şimdide redeyse herkesin aklına gelmiştir fakat basit olması ilginci rüya gördükleri zaman belli olay ve etkileşimleri uzun vadeli yoğun bile olabilirler: Daha düşük karmaşıklıkta fakat
yaşadığını ve için tartışmayı kedi ve köpek dostlarımızla sınırlan- anılara dönüştürdüklerini gösteriyor. Macaristan’daki Eötvös Loránd dilsel soyutlanma ya da Delgado’nun belirttiği gibi
dıracağız. Kesinlikle anıları var gibi davranıyorlar
Üniversitesinde çalışan köpek biliş uzmanı ve etolog Ádám Miklósi,
insanların yapmaktan keyif alma eğilimi sergilediği
köpeklerin (sonuçta bu özel kıl yumağınız, kapıdan girdiğinizde “Rüya görmek genelde hafızanın yeniden düzenlenmesiyle ilişkili” tahminler ve varsayımsal senaryolarla seyreltilmemiş
size yabancıymışsınız gibi davranmıyor) ve evrim
olabilirler.
diyor. Hem köpekler hem de kediler REM’in, kısa dalga uykusunun
zamanı kuramı da aşağı yukarı aynı şeyi öne sürüyor: Uzun ve diğer uyuma örüntülerinin nörolojik işaretlerini sergiliyor. İnsan
yaşayan bir hayvanın, uzun süreli hafızasının olması
hatırlamadığını gerekiyor. Konu üzerinde sıkı bilimsel araştırmalar ve fare beyinlerinde bunlar, gün içinde yaşananların sınıflandırıl-
masıyla bağlantılı.
da yapılmış. Bulgular köpeklerimizin ve kedilerimizin
düşünebiliriz. anılarını tamamen anlamak için yeterli değilse de bu Köpeklerle ilgili uzun vadeli anıların en iyi belgelenmiş örnekle-
Kediler ya anıların var olduğunu doğrulayacak ve bizimkilere rinden biri de üç yıl içerisinde 1.000’den fazla nesnenin ismini
göre nasıl olduklarıyla ilgili akla bazı ilginç sorular
da köpekler getirecek yeterlilikte. öğrenmesiyle ünlenen bir border collie olan Chaser.
sokaklardaki Populer Science Türkçe tarafından aktarılan çalışma- Böylesi semantik marifetler kulağa etkileyici gelse de; 2019 yılın-
da, 15 yaş gibi ileri bir yaşta hayata veda eden Chaser’in gençlik
ya göre Feline Minds firmasıyla beraber kedi davranışı
yaşamını üzerine tavsiyeler veren ve Davis – California Üni- dönemini hatırlayabildiği anlamına gelmeyebilir. Bunun için bir
hatırlıyor mu? versitesinde hayvan psikolojisi araştırmacısı olarak tecrübenin detaylarını (kim, ne, ne zaman, nerede) içeren, olaylara
dayalı anılar gerekiyor.
çalışan Mikel Delgado, “Kolay bir konu değil çünkü
Hatırlıyorsa onlara doğrudan soramıyoruz” diyor. Bilim insanları, kısa zaman öncesine kadar köpek zihninin çağrısım-
hangi kısımlarını “Ben bu konuda şöyle düşünüyorum: Hayvanların sal anılarla sınırlı olduğunu düşünmüştü: Tecrübelerin ve olayların
hatırlaması bakımından neler önem taşıyor?”
ayrıntılarını değil de tecrübeler veya olaylar arasındaki ilişkilerin
hatırlıyor? anılarını. Durum böyle olsaydı, o zaman ebeveynlerimin bavulları
Bir kedi ya da köpeğin (veya insanın) uzun zaman toplamaya başladığı her sefer arabaya atlayan sevgili merhum
önceki olayları hatırlaması için ilk olarak biraz önce köpeğim Comet, geçmiş seyahatlerimizdeki kano gezilerini, yüzdü- Kediler ve köpeklerin geçmişi nasıl algılayabildiğine
ne olduğunu hatırlayabilmesi gerekiyor. Bu durumu ğümüz zamanları ve kızarmış marşmellovları hatırlamazdı. Comet dönük bu ve diğer bazı soruların bilimsel ve etik ola-
kontrollü ortamlarda incelemek için bilim insanları, sadece eğlenceli hazırlıkları tanımayı öğrenmiş olurdu. rak açıklığa kavuşturulması imkansız olabilir. Örneğin
hayvanların önceden gördükleri cisimleri doğru şe- sahiplenilen hayvanların insanlarını nasıl hatırladıkla-
kilde tanıdıkları için ödüllendirildikleri, engellerden Fakat geçtiğimiz yıllarda Miklosi ve meslektaşı Claudia Fugazza’nın rını deneysel olarak belirlemek için onları ailelerinden
onlara bakmadan kaçınmalarının istendiği veya yürüttüğü araştırmalar, köpeklerin bu gibi Pavlov’cu hatırlamalarla aylarca ve hatta yıllarca ayırmamız gerekirdi. “Bu
gizlendiğini gördükleri yiyeceği ararlarken gözlem- sınırlı olduğu görüşünü sarstı. 2016 yılında, köpeklerden birkaç noktada gizem benim için sorun değil” diyor Delgado.
lendikleri deneyler tasarladılar. Bu yöntemlerle kedi dakika önce bir insanın modellediği eylemleri taklit etmelerini “Halen bilmediğimiz pek çok şey olduğu gerçeğiyle
ve köpeklerin hatırlayabildiği her şey yakalanmıyor, yaşamayı öğrendim.” Detaylar bulanık olabilir fakat
sadece bilişsel kabiliyetlerinin temellerini açıklığa istedikleri bir deney yoluyla köpeklerin deneyimledikleri şeyin kedilerimiz ve köpeklerimizin hatırladığını bilmek
kavuşturma amacı taşıyorlar. belli unsurlarını hatırladıklarını doğruladılar. Yapılan tamamlayıcı bakımından yeterliler.
deneylerde köpekler, kendi eylemlerini ilk kez gerçekleştirdikten
Onlarca yıldır toplanan veriler, bu türlerin kısa vadeli uzun süre sonra tekrarlamışlardı. Söz konusu bulgu, köpeklerin Kaynak: /www.cumhuriyet.com.tr
anı hafızalarına otobiyografik bir katman eklemişti.